Kush është fituesi dhe kush është humbësi i valës së globalizimit që nisi në vitet ’80, është një pyetje që shtrohet prej shumë vitesh në debatin nëse ky proces ishte i keq apo i mirë për botën. Metodologji të ndryshme janë përdorur për të arritur në përgjigje, dhe të gjitha kanë treguar një gjë që është e sigurt – të pasurit janë bërë më të pasur në globalizim.
Organizata bamirëse Oxfam në raportin e saj “Mbijetesa e më të pasurve”, të publikuar këto ditë, konfirmoi këtë trend.
Një përqindëshi më i pasur në botë kanë rrëmbyer pothuajse dy të tretat e 42,000 miliardë pasurive të reja të krijuara që nga viti 2020, njoftoi Oxfam në prag të Forumit Ekonomik Botëror në Davos, ku mblidhen njerëzit më të fuqishëm dhe më të pasur në botë.
Pasuria e miliarderëve po rritet me 2.7 miliardë dollarë në ditë, ndërsa të paktën 1.7 miliardë punëtorë tani jetojnë në vende ku inflacioni tejkalon pagat, thuhet në raport.
Miliarderë dhe trashëgimtarë të vetë-bërë
Një për qind e të pasurve në botë përbëhen nga miliarderë që janë edhe jashtë klasës së zakonshme të të pasurve, kështu që shpesh quhen jashtëzakonisht të pasur ose super të pasur. Mirëpo, si fituan në radhë të parë kaq shumë pasuri? Një pyetje tjetër është se si e kanë zgjeruar.
Ka disa studime që janë përpjekur t’u përgjigjen këtyre pyetjeve. Ekonomistja Caroline Freund dhe kolegët e saj bënë një studim në shkallë të gjerë bazuar në listat e Forbes të njerëzve më të pasur në botë ndër vite, kështu që ata i plotësuan këto rezultate me një studim personal të miliarderëve në listë.
Kështu ata donin të kuptonin nëse ata vetë kanë fituar pasuri apo e kanë trashëguar atë, nëse janë themelues apo drejtorë kompanish me fitime të mëdha, nëse kanë lidhje politike apo janë krijuar në proces privatizimi. Sipas përfundimeve të tyre, deri në 80 për qind e njerëzve më të pasur në Rusi e fituan pasurinë e tyre nëpërmjet privatizimit të industrisë së naftës ose nëpërmjet lidhjeve politike.
Gjithashtu, rezultatet tregojnë se në Kinë ka shumë miliarderë me lidhje politike, por edhe shumë themelues kompanish që shesin dhe eksportojnë produktet e tyre dhe në këtë mënyrë gjenerojnë fitime të mëdha. Në Evropë dhe Amerikën Latine, shumë miliarderë trashëguan pasurinë e tyre, ndërsa SHBA-të kryesojnë rrugën me të ashtuquajturit miliarderë të vetë-bërë, të cilët e kanë fituar vetë pasurinë e tyre.
Kur miliarderët ndahen në të vetë-bërë dhe të trashëguar, është e qartë se të trashëguarit ishin më dominues në vitin 1996. Bumi teknologjik i vitit 2001 ndihmoi që miliarderët e vetë-bërë të bëhen shumicë.
Më shumë se gjysma e miliarderëve të Evropës trashëguan pasurinë e tyre, krahasuar me një të tretën në SHBA. Evropa ka gjithashtu pasurinë më të vjetër, kështu që më shumë se 20 për qind e miliarderëve janë trashëgimtarë të pasurisë së brezit të katërt ose më të vjetër, ndërsa në SHBA pasuria e trashëguar është kryesisht në duart e brezit të dytë.
Edhe kompanitë që lidhen me blerjen e pavarur të pasurisë janë më të vjetra në Evropë, gjë që tregon se duhet shumë më tepër kohë që një biznes të zhvillohet në Evropë, d.m.th., zhvillimi i një kompanie në një biznes miliarder është një proces shumë më i ngadalshëm në këtë kontinent sesa në SHBA, ku ka shumë kompani të reja të suksesshme.
Paraja riprodhohet vetë
Ekonomistët në përgjithësi nuk i konsiderojnë listat e publikuara nga revista si Forbes si të besueshme dhe të sakta për studimin e tendencave ekonomike, por në mungesë të të dhënave të tilla ata duhet të mbështeten në to, pasi qeveritë dhe agjencitë kombëtare statistikore nuk mund të ndjekin globalizimin e kapitalit të tyre, pasi mjetet e kërkimit janë të pamjaftueshme për atë lloj analize.
Forbes publikoi listën e parë të miliarderëve në vitin 1987 dhe më pas dominuan miliarderët japonezë. Nga viti 1995 deri në vitin 2009, listën e morën miliarderët amerikanë. Sipas Forbes, vetëm pesë milionerë për 100 milionë të rritur ekzistonin në vitin 1987, dhe ky numër u rrit në 30 deri në vitin 2013.
Lind pyetja: se si dhe pse të pasurit po pasurohen?
Ekonomisti Thomas Piketty thekson se ky është një grup i vogël qytetarësh që po ecën jashtëzakonisht mirë në krahasim me pjesën tjetër të popullsisë së botës. Arsyeja për këtë, shton ai, është mënyra e kthimit të kapitalit.
Sipas tij, të pasurit mund të lënë mënjanë një pjesë të fondeve të tyre për investime të reja dhe në këtë mënyrë të rimëkëmben dhe të rrisin pasurinë e tyre. Një person me pasuri ekstreme mund të jetojë një jetë luksoze duke përdorur vetëm një pjesë të vogël të të ardhurave të tij çdo vit, kështu që ata mund të riinvestojnë lehtësisht kapitalin e tyre dhe të fitojnë pasuri edhe më të madhe. Siç thotë Piketty, paraja tenton të riprodhojë vetveten.
Për shembull, midis viteve 1990 dhe 2010, pasuria e Bill Gates, themeluesit të Microsoft, i cili është mishërimi i një sipërmarrësi të pasur të suksesshëm dhe numri një në listën e njerëzve më të pasur në botë për shumë vite, e rriti pasurinë e tij nga katër në 50 miliardë dollarë.
Në të njëjtën periudhë, pasuria e Liliana Bettencourt, trashëgimtares së L’Oréal, kompanisë lider botërore të kozmetikës e themeluar nga babai i saj në vitin 1907 duke krijuar bojëra të ndryshme flokësh, u rrit nga dy në 25 miliardë dollarë, sipas Forbes.
Kështu, pasuria e të dyve pati një normë rritjeje vjetore prej më shumë se 13 për qind midis viteve 1990 dhe 2010. Me fjalë të tjera, Liliane Bettencourt, e cila nuk punoi asnjë ditë në jetën e saj, e pa pasurinë e saj të rritet me të njëjtin ritëm si ajo e Bill Gates.
Piketty arrin në përfundimin se sapo krijohet një pasuri e madhe, vetë kapitali rritet me një ritëm të caktuar dhe mund të vazhdojë të rritet me shpejtësi për dekada thjesht për shkak të madhësisë së tij.
Gjithashtu, shton ai, kjo rritje shpesh kombinon elementin e punës së vërtetë sipërmarrëse, fatin e pastër – për shembull, dikush bën një investim kyç në momentin e duhur me një çmim të mirë.
Çfarë nuk shkon me këtë?
Shumë pyesin veten nëse ka ndonjë gjë të gabuar me një numër të vogël njerëzish që zotërojnë një sasi ekstreme të pasurisë.
Një pyetje e tillë është edhe fokusi i teorive të zhvillimit dhe i qasjes së bazuar në aftësinë e individit, që është karakteristikë e kapitalizmit.
Disa besojnë se nuk ka asgjë të keqe që një grup individësh në një shoqëri të bëhet jashtëzakonisht i pasur për sa kohë që kjo bëhet në mënyrë legale, sepse të gjithë që jetojnë në një sistem kapitalist kanë mundësi të barabarta për të përfituar në një treg konkurrues.
Aty jepen argumente se secili prej nesh ka lirinë për t’u bërë sipërmarrës, dhe nëse kërkesat e njerëzve plotësohen në atë sipërmarrje, atëherë fitimet e mëdha janë shpërblimi – domethënë, sistemi kapitalist shpërblen ata që përdorin aftësitë e tyre për të kontribuar për plotësimin e nevojave të të tjerëve.
Megjithatë, studiues të tjerë paralajmërojnë se kjo ka pasoja për dinamikën afatgjatë të akumulimit dhe shpërndarjes së pasurisë dhe kontribuon në pabarazinë globale.
Siç thotë Piketty, askush nuk e mohon se është e rëndësishme që shoqëria të ketë sipërmarrës dhe novatorë. Megjithatë, problemi është se vetëm ky argument për sipërmarrjen nuk mund të justifikojë të gjithë pabarazinë dhe hendekun midis të pasurve dhe të varfërve në botë, pavarësisht nga fakti se pasuria ekstreme mund të rritet dhe shumëfishohet përtej të gjitha kufijve të arsyeshëm dhe përtej justifikimit racional në aspektin e dobisë sociale.
Dhe propozimi i tij, si ai i shumë ekonomistëve (si dhe raporti i Oxfam), është, ndër të tjera, taksimi progresiv i të pasurve.
“Taksimi i korporatave super të pasura dhe të mëdha është mënyra për të dalë nga krizat e sotme të mbivendosura. Është koha për të hedhur poshtë mitin e përshtatshëm se ulja e taksave për më të pasurit bën që pasuria e tyre të “derdhet” disi te të gjithë të tjerët. Dyzet vjet ulje taksash për super të pasurit kanë treguar se një valë në rritje nuk i ngre të gjitha anijet – vetëm superjahtet,” përfundon raporti i Oxfam. /sarandacity.al/
